Làng Hoạch Trạch - ảnh Đình Văn
Làng Hoạch Trạch tên Nôm là làng Vạc, thuộc xã Thái Học, huyện Bình Giang, tỉnh Hải Dương. Hoạch Trạch là tên chữ, tên chính thức sử dụng trong hành chính Nhà nước thời xưa.
Xưa dùng chữ Hán trong hành chính Nhà nước, vậy tên Hoạch Trạch có “dạng” (ký tự, nét chữ) ra sao, bởi chữ Hán rất nhiều chữ đồng âm, khác “dạng”, tất nhiên là khác nghĩa.
Chữ Hoạch 穫 viết theo bộ “禾 hòa”:
.jpg)
Bia hậu Phật chùa Thánh Thọ, lập năm Diên Thành thứ 2 (1579), triều Mạc, chữ Hoạch (Hoạch Trạch) viết theo bộ Hòa
Tư liệu khảo cứu có niên đại sớm nhất về tên làng Hoạch Trạch 穫 澤 là chữ khắc trên tấm bia hậu Phật, chùa Thánh Thọ 聖 壽 寺, lập ngày 27 tháng 2 năm Diên Thành thứ 2 (1579) triều Mạc, chữ “Hoạch 穫” trên bia viết theo bộ “禾 hòa”, nghĩa là “vụ mùa/thu hoạch”. Chữ “Trạch 澤” có một nghĩa là “ơn huệ”. Các chức sắc của làng khi xưa đã viết tên làng theo bộ “禾 hòa” - phải chăng muốn truyền tải hàm ý về lòng biết ơn trời đất, tiền nhân đã mang lại vụ mùa năng suất, ấm no, hòa thuận.
Bia đề danh tiến sĩ khoa thi Giáp Thìn -1664 (trên), khoa thi Đinh Sửu -1772 (dưới) chữ Hoạch (Hoạch Trạch) viết theo bộ Hòa
Các Văn bia đề danh tiến sĩ – Văn miếu Quốc tử giám Hà Nội: khoa thi Giáp Thìn -1664 (bia số 43) ghi danh TS Nhữ Tiến Dụng; khoa thi Canh Thân -1680 (bia 48) ghi danh TS Nhữ Tiến Hiền; thi Quý Sửu -1773 (bia số 66) ghi danh Bảng nhãn Nhữ Trọng Thai; khoa thi Bính Thìn -1736 (bia số 67) ghi danh TS Nhữ Đình Toản; khoa thi Đinh Sửu -1772 (bia số 79) ghi danh Hoàng giáp Nhữ Công Trấn, phần quê quán của các vị tiến sĩ trên đều ghi chữ Hoạch 穫 (Hoạch Trạch) theo bộ “禾 hòa”.
.jpg)
ảnh: 2 Sắc phong họ Nhữ, chữ Hoạch viết theo bộ Hòa
Trong 31 sắc phong còn bản gốc, 7 sắc còn bản chép lại (tổng 38) do triều Lê và Tây Sơn ban cho các cá nhân họ Nhữ người làng Hoạch Trạch, và sắc phong năm Cảnh Hưng thứ 5 (1744) ban cho Lương y chính họ Bùi người làng Hoạch Trạch, chữ Hoạch 穫 (trong địa danh Hoạch Trạch) đều viết theo bộ “禾 hòa”.
Cuốn sách Hoạch Trạch Nhữ tộc phả (năm 1745)
Cuốn gia phả họ Nhữ có tên “穫 澤 汝 族 譜 Hoạch Trạch Nhữ tộc phả” của tác giả Nhữ Thượng Chân 汝 尚 真 (Nhữ Đình Toản) soạn năm Cảnh Hưng thứ 6 (1745) đang lưu trữ tại Viện Nghiên cứu Hán Nôm ký hiệu A.677; MF.1484, chữ “Hoạch 穫” viết theo bộ “禾 hòa”.
Bia "Đường An văn chỉ bi", chữa Hoạch viết theo bộ Hòa
Bia "唐 安 文 址 碑 Đường An Văn chỉ bi" – tấm bia có giá trị bậc nhất huyện Bình Giang còn đến nay khắc ghi 108 vị tiên hiền huyện Đường An, lập năm Thiệu Trị thứ 4 (1844), tác giả soạn văn bia là Vũ Như Phiên, đỗ tiến sĩ khoa Bính Tuất (1826). Văn bia có đoạn: “原前穫澤進士汝 廷瓚創造,恭進祀田以供奉祀第歲月Nguyên tiền Hoạch Trạch tiến sĩ Nhữ Đình Toản sáng tạo, cung tiến tự điền dĩ cung phụng đệ tuế nguyệt.” (dịch: Nguyên trước Tiến sĩ Nhữ Đình Toản, người làng Hoạch Trạch sáng tạo, cung tiến ruộng để thờ cúng hằng năm). Chữ “Hoạch 穫” viết theo bộ “禾 hòa”.
Chữ Hoạch 獲 viết theo bộ “犭khuyển”
Sách Vũ trung tùy bút của Phạm Đình Hổ (bản Tổng tậ văn học) chữ Hoạch (hoạch trạch) viết theo bộ "khuyển"
Theo sách Vũ trung tùy bút của cử nhân, nhà văn Phạm Đình Hổ (范廷琥, 1768 – 1839), bản chép tay và bản trong sách Tổng tập văn học, chữ Hoạch 獲 (trong địa danh Hoạch Trạch) được tác giả viết theo bộ “犭khuyển”. Nghĩa chữ Hoạch 獲 là: thu được, bắt được, giành được, gặt hái (mùa màng)
Sách Vũ trung tùy bút của Phạm Đình Hổ (bản chép tay lưu truyền từ thờ Nguyễn), chữ Hoạch viết theo bộ "khuyển"
Chữ Hoạch 鑊 viết theo bộ “金 钅Kim”
Có người nói đã đọc được chữ Hoạch 鑊 (Hoạch Trạch) viết theo bộ “金 钅Kim” ? trong cuốn gia phả của một dòng họ trong làng (làng Hoạch Trạch có rất nhiều dòng họ). Chữ “Hoạch 鑊” viết theo bộ “金 钅Kim” có nghĩa là cái Vạc. Có lẽ vì lý do như vậy, mới có cái tên Nôm là làng Vạc được lưu truyền từ cổ xưa đến nay.
Lời bàn: Qua khảo cứu trên, thấy rằng: các văn bia, văn bản hành chính nhà nước chính thống đều viết chữ “Hoạch 穫” theo bộ “禾 hòa” nghĩa là vụ mùa, thu hoạch; Chữ “Trạch 澤” viết theo bộ “氵thủy” nghĩa là “đầm trạch”, “ân huệ”, “ơn huệ”. Hoạch Trạch 穫 澤 mang hàm ý về lòng biết ơn trời đất, tiền nhân đã mang lại vụ mùa năng suất, ấm no, hòa thuận. Chữ Hoạch 獲 viết theo bộ “犭khuyển” có nghĩa gần sát với chữ “Hoạch 穫” viết theo bộ “禾 hòa”. Chữ “Hoạch 鑊” viết theo bộ “金 钅Kim” có nghĩa là cái Vạc có thể là tên chữ cổ xưa hơn của làng Hoạch Trạch.
Nhữ Đình Văn 13.11.2024